Generał brygady Romuald Wolikowski
(1891-1992)
Romuald Wolikowski był synem powstańca styczniowego i zesłańca. Urodził się 21 grudnia 1891 roku w Romanowie na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej. We wczesnym dzieciństwie stracił oboje rodziców. Starsi braci, jego legalni opiekunowie oddają dziesięcioletniego Romualda do szkoły kadetów, który po jej ukończeniu kontynuuje naukę w Akademii Wojskowej w Petersburgu. W Akademii poznaje i zaprzyjaźnia się z Władysławem Andersem.
W 1912, po awansie na podporucznika, otrzymał przydział do 71 pułku piechoty w Puławach (18 DP). W szeregach tego pułku, w latach 1914–1917, walczył na froncie zachodnim. Za wybitną odwagę w czasie działań wojennych zostaje odznaczony Orderem Świętego Jerzego. W 1917 wstąpił do I Korpusu Polskiego w Rosji, z którego został skierowany do Imperatorskiej Mikołajewskiej Akademii Wojskowej. Latem 1918, po rozwiązaniu korpusu, przedostał się do Ufy i dalej do Bugurusłania i Nowonikołajewska, gdzie razem z Walerianem Czumą organizował polskie formacje wojskowe. Pełnił wówczas obowiązki szefa sztabu 5 Dywizji Strzelców Polskich. Z Rosji udał się przez Japonię i Hawaje do Stanów Zjednoczonych. W kwietniu 1919 razem z Armią Hallera powrócił do Polski.
Został przyjęty do Wojska Polskiego, w stopniu podpułkownika, i mianowany dowódcą XVII Brygady Piechoty. Następnie pełnił funkcję szefa sztabu Grupy Poleskiej i 5 Armii i był jednym z głównych uczestników tzw. Bitwy Warszawskiej. Był wówczas najbliższym współpracownikiem generała Władysława Sikorskiego, który w jego opinii był najlepszym dowódcą wojskowym w międzywojennej Polsce, bo pozwalał na inicjatywę oraz bardzo mądrze i dzielnie dowodził. Zaufanie, jakie zdobył u przyszłego Wodza Naczelnego wpłynęło na jego losy w czasie II wojny światowej. We wrześniu 1920 ponownie objął dowództwo XVII BP i sprawował je do grudnia tego roku.
W latach 1921-23 zostaje attaché wojskowym przy Poselstwie RP w Moskwie. Tam między innymi, w okresie od lutego do sierpnia 1922 kierował działalnością szpiegowską Bolesława Kontryma. Po dwóch latach spędzonych na placówce dyplomatycznej w ZSRR powrócił do Polski. 3-go maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu podpułkownika. Z dniem 1 kwietnia 1923 przydzielony został do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr II w Lublinie na stanowisko zastępcy szefa sztabu. Z dniem 2 listopada tego roku powołany został na roczny Kurs w Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1924, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Departamentu I Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisko pełniącego obowiązki szefa wydziału. 15 stycznia 1926 roku został zatwierdzony na stanowisku szefa Wydziału Poborowego Departamentu I MS Wojsk. 3 maja 1926 roku został awansowany na pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1925 roku i 10. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 21 sierpnia 1926 roku został przeniesiony do 59 pułku Piechoty Wielkopolskiej w Inowrocławiu na stanowisko dowódcy pułku. W marcu 1930 wyznaczony został na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 4 Dywizji Piechoty w Toruniu. W okresie od 10 listopada 1932 do 10 sierpnia 1933 był słuchaczem VII Kursu Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie. Od 28 stycznia 1938 do sierpnia 1939 był pomocnikiem generała brygady Edmunda Knoll-Kownackiego, dowódcy Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu.
W latach 20. był skarbnikiem Wojskowego Klubu Samochodowego i Motocyklowego. W okresie II RP został osadnikiem wojskowym w osadzie Chrynów (gmina Grzybowica).
W kampanii wrześniowej 1939 dowodził etapami Armii „Poznań”. 18 września 1939 ewakuował się do Rumunii, a następnie, za zgodą generała dywizji Władysława Sikorskiego, do Francji. W październiku powierzone mu zostały obowiązki dowódcy 1 pułku szkolnego w obozie Coëtquidan. W styczniu następnego roku, w tym samym obozie, wyznaczony został na stanowisko komendanta Centrum Szkół Piechoty. W czerwcu 1940, po przegranej kampanii, ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii od października 1940 do sierpnia 1941 jest zastępcą dowódcy 3 Brygady kadrowej Strzelców w I Korpusie Polskim, Szkocja. W sierpniu 1941, po zawarciu układu Sikorski-Majski i nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z ZSRR, wyjechał do Moskwy, gdzie objął stanowisko attaché i szefa Polskiej Misji Wojskowej. 1-go września 1941 gen. dyw. Władysław Sikorski awansował go na generała brygady. We wrześniu 1942 odwołany został z zajmowanych stanowisk na żądanie władz radzieckich i mianowany komendantem kursów oficerskich przy dowództwie Armii Polskiej na Wschodzie. Od kwietnia 1944 do 1946 pozostawał w dyspozycji Ministra Obrony Narodowej, a później szefa Sztabu Głównego w Londynie.
Po zakończeniu działań wojennych w październiku 1947 roku emigruje do Kanady. Początkowo osiedla się w Toronto. Do Edmontonu przybywa w 1955 roku i od razu intensywnie włącza się do pracy niepodległościowo-społecznej. Wyrazem jego zaangażowania w pracę dla dobra prowincji Alberta i Kanady jest przyznanie Mu w roku 1981 tytułu Doktora Honoris Causa przez Uniwersytet Alberty w Edmontonie. Przy okazji wręczenia Gen. Wolikowskiemu doktoratu dr. George Cormack powiedział: „He is an example for all of us, having demonstrated the discipline of mind and love for his fellow men that is ready to sacrifice an entire life for the principles, which are so much a part of him. His whole life has not been war for war’s sake, but battle to restore, develop and maintain human freedom and dignity”.
Gen. Wolikowski był odznaczony: Krzyżem Virtuti Militari (1921), czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości (1931), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1922), Orderem Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi (1935), Medalem Pamiątkowym za udział w wojnie 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości.
Ten dzielny żołnierz nie zasklepiał się w przeszłości, ale brał również udział w życiu emigracji, interesował się żywo sprawami krajowymi, a także ogólną sytuacją polityczną świata. Pomimo pracy zawodowej i wieloma trudnościami połączonymi z budowaniem życia w nowym kraju, znalazł czas na pracę polonijną, którą wzbogacił swoim intelektem, energią i rozwagą. Przez 6 lat był przewodniczącym Komitetu Milenium Polski Chrześcijańskiej, przygotowując wspaniałe obchody w Albercie. Bardzo wiele pracy włożył w przygotowanie obchodów kopernikowskich. Był członkiem komitetu Jedności Polonii, który był zalążkiem „ Polonii Jutra”. Należał do Komitetu Oświaty, w którym zrodziła się myśl Uniwersytetu Polonii Świata. W tym wszystkim potrafił zwrócić uwagę na tych, których przygniatały trudne początki życia w Kanadzie i miał dla nich słowa pociechy. Troskliwość, serdeczność i szacunek dla każdego człowieka dało się zawsze odczuć w obecności Generała. O swoim zaadoptowanym kraju mówił do Kanadyjczyków „Żyjecie w błogosławionym kraju i powinniście się czuć jak milionerzy ”.
Przez wiele lat był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Polskich Kombatantów Koła Nr.6. będąc okresowo członkiem zarządu. Prawie do końca życia pojawiał się na lokalnych imprezach polonijnych gdzie był szczególnie doceniany za ofiarną służbę żołnierską oraz wkład dla Wolności i Niepodległości Ojczyzny.
Generał R. Wolikowski w roku 1921 poślubił Izabelę Lutosławską (1889-1972), pisarką, tłumaczką i publicystką. Izabela była córką słynnego w Polsce i Europie profesora Wincentego Lutosławskiego, filozofa, publicysty i działacza społecznego oraz Zofii Casanova, publicystki i poetki hiszpańskiej. Państwo Wolikowscy mieli dwóch synów. W czasie II wojny światowej Izabela z dwoma młodocianymi synami walczy w Armii Krajowej. Ciężko ranna w czasie Powstania Warszawskiego, z trudem stara się odszukać młodszego syna Grzegorza, który w tym czasie, zaledwie 2 kilometry od matki ginie od niemieckiej kuli. Po trzy miesięcznym poszukiwaniu odnalezione zwłoki syna potajemnie sama ekshumowała i zdołała je pochować w trumnie na cmentarzu powstańców w Warszawie. Starszy syn Andrzej po wojnie emigrował z rodzicami do Kanady i do końca życia mieszkał w Edmontonie, gdzie zmarł w grudniu 2017 roku w wieku 93 lat.
Gorący patriota i wierny syn Polski generał Romuald Wolikowski zmarł 14 lutego 1992 r. w szpitalu Św. Józefa w Edmonton w wieku 100 lat.
Cześć Jego pamięci!
Opis zdjęć
- Pułkownik Romuald Wolikowski we Francji 1940
- Sztab Generalny Polskiej Dywizji w Nowo-Nikołajewsku na Syberii z okazji wizyty szefa Misji Francuskiej przy Wojsku Polskim w 1919 r. Drugi z lewej szef sztabu Dowództwa Wojska Polskiego R. Wolikowski, czwarty z lewej major Walerian Czuma
- Romuald Wolikowski z doktorem George Cormack’iem w dniu nadania doktoratu Honoris Causa przez Uniwersytet Alberty 1981
- Edmontoński Komitet wykonawczy obchodów 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika 1973. Siedzą od lewej: Jan Chrzanowski, Hanka Bednarska, Ks. P. Klita, gen. Romuald Wolikowski, Kosjan Koskowski, Joanna Matejko, Maria Chrzanowska, Edward Henzel. Stoją od lewej: Rajmund Pierzchajło, Lechosław Gruszczyński, Tadeusz Kiryczuk, Jadwiga Pierzchajło, Helena Żydek, Danek Możdżeński, Giga Możdżeńska, F. Loehdie, Piotr Chartoryski, Ryszard Makowski, Jan Bednarski, J. Karwowski.
- Romuald Wolikowski w swoim gabinecie, Edmonton 1991